Οδυσσέας Ελύτης - «Πίνοντας ήλιο κορινθιακό»
2) Ο ποιητής - Η ζωή και η τέχνη του
Ο Οδυσσέας Ελύτης γεννήθηκε το 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Σπούδασε νομικά, αλλά εγκατέλειψε τις σπουδές του για χάρη της ποίησης. Όταν ξέσπασε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος (1940), κατατάχθηκε στον στρατό και πολέμησε στο μέτωπο. Έζησε για κάποια διαστήματα στο εξωτερικό, στα χρόνια του Εμφυλίου (1946-1949) και την εποχή της δικτατορίας (1967-1974). Το 1959 δημοσίευσε το Άξιον εστί, το έργο που τον έκανε ευρύτερα γνωστό. Έπειτα από διάφορες τιμητικές διακρίσεις στην Ελλάδα ήρθε για τον ποιητή η παγκόσμια αναγνώριση με το Βραβείο Νόμπελ Ποίησης, το 1979. Πέθανε στην Αθήνα τον Μάρτη του 1996. Στο έργο του Ελύτη κυριαρχεί η φαντασία και το όνειρο. Οι εικόνες του αποτυπώνουν το τοπίο του Αιγαίου, γεμάτο φως και χρώματα. Πίστευε ότι η ποίηση έχει μεταμορφωτική δύναμη και ο ρόλος του ποιητή είναι να αποκαλύψει μια διαφορετική σχέση του ανθρώπου με τα πράγματα, να δημιουργήσει μια «άλλη» πραγματικότητα, στην οποία άνθρωπος και φύση βρίσκονται σε απόλυτη αρμονία. Αυτή η υπερπραγματικότητα (υπερρεαλισμός) είναι για τον ποιητή η μόνη αυθεντική.
Το έργο του
Ποίηση: Προσανατολισμοί (1940), Ήλιος ο πρώτος (1943), Άξιον εστί (1959), Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό (1960), Το φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά (1971), Μαρία Νεφέλη (1978), Ο μικρός ναυτίλος (1982), Δυτικά της λύπης (1995) κ.ά. Πεζά και δοκίμια: Ανοιχτά χαρτιά (1974), Η μαγεία του Παπαδιαμάντη (1976), Εν λευκώ (1992) κ.ά. 2
Το ποίημα -
Στο συγκεκριμένο ποίημα κυριαρχούν οι αισθήσεις και οι επιθυμίες.
Το ποίημα είναι λυρικό. Θέμα του είναι οι όμορφες εμπειρίες του ποιητή από την επαφή του με την καλοκαιρινή φύση, που τον γεμίζουν χαρά και αισιοδοξία.
Σύντομη απόδοση του περιεχομένου
Ο ποιητής τριγυρίζει στις εξοχές, απολαμβάνοντας τον ήλιο και τις μικρές χαρές κοντά στη φύση. Χορταίνοντας από ομορφιά, ζωτικότητα και ενέργεια, νιώθει να πλημμυρίζει από αισθήματα αισιοδοξίας και πληρότητας, ενώ η φαντασία του ξαναπλάθει τον κόσμο όμορφο, σύμφωνο με τους πόθους και τα όνειρά του.
Δομή – διάρθρωση ενοτήτων
Βασική ιδέα του ποιήματος είναι η στενή σχέση του ποιητή με τη φύση. Ο ποιητής αισθάνεται να ταυτίζεται με τα πράγματα του φυσικού κόσμου.
Το ποίημα χωρίζεται σε δυο στροφικές ενότητες:
1η: Οι θετικές εμπειρίες του ποιητή μέσα στη φύση.
2η: Η βίωση μιας νέας πραγματικότητας, που ανταποκρίνεται στους πόθους του ποιητή.
Ερμηνευτικά σχόλια στο περιεχόμενο
Διαβάζοντας τα μάρμαρα: δηλώνεται μεταφορικά η γνωριμία και η βαθύτερη κατανόηση του αρχαίου πολιτισμού.
Αμπέλια θάλασσες: η φράση μπορεί να σημαίνει αμπέλια και θάλασσες ή αμπέλια σαν θάλασσες (χαρακτηριστικό του κορινθιακού τοπίου).
Ένα τάμα ψάρι: η δραστηριότητα του ψαρέματος παρουσιάζεται μεταφορικά.
Τα φύλλα που ο ψαλμός του ήλιου αποστηθίζει: το φως του ήλιου «διαβάζει» τα φύλλα, ο ήλιος είναι δηλαδή στραμμένος προς αυτά (κανονικά, τα φύλλα στρέφονται προς τον ήλιο).
Τη ζωντανή στεριά που ο πόθος χαίρεται / Ν’ ανοίγει: ο ποιητής απολαμβάνει τις χαρές της «ζωντανής» στεριάς, που αποκτά αλληγορικά θηλυκή ιδιότητα.
Χώνω το χέρι μου στις φυλλωσιές του ανέμου: ο άνεμος εμφανίζεται σαν στερεή ύλη, που ο ποιητής μπορεί να τη νιώσει με την αφή.
Οι λεμονιές αρδεύουνε τη γύρη της καλοκαιριάς: υπερρεαλιστική εικόνα, που παρουσιάζει τα δέντρα της λεμονιάς σε ανθοφορία.
Φεύγω με μια ματιά [...] όπου ο κόσμος ξαναγίνεται / Όμορφος από την αρχή στα μέτρα της καρδιάς: ο ποιητής φεύγει με τη φαντασία προς έναν κόσμο που ξαναγίνεται όμορφος, στα μέτρα των πόθων του.
Τεχνική του ποιήματος Ο ποιητής και η ποιητική δράση.
Στην πρώτη στροφική ενότητα ο ποιητής απαριθμεί τα θετικά βιώματά του μέσα στην καλοκαιρινή φύση. Στον λόγο του κυριαρχούν οι ρηματικοί τύποι, που δίνουν την αίσθηση έντονης δράσης, με πρωταγωνιστή τον ίδιο. Οι ενέργειες που δηλώνονται με τις μετοχές («πίνοντας», «διαβάζοντας», «δρασκελίζοντας», «σημαδεύοντας») δείχνουν τη γνωριμία και το δέσιμο του ποιητή με τη φύση. Απολαμβάνοντας τη φύση με όλες του τις αισθήσεις, ο ποιητής ισχυρίζεται ότι τελικά «βρήκε», ανακάλυψε το νόημά της: «τα φύλλα» που «αποστηθίζει» ο ήλιος και «τη ζωντανή στεριά» που ικανοποιεί τον πόθο. Τα ευρήματα αυτά, πολύ σημαντικά για τον ποιητή, δείχνουν ότι γι’ αυτόν η φύση είναι ζωντανή και βρίσκεται σε μυστική ανταπόκριση μαζί του. Έχοντας ανακαλύψει τη σχέση του με τη φύση και τη σημασία της για τη ζωή του, ο ποιητής παρουσιάζεται στη δεύτερη στροφική ενότητα να χαίρεται τα απλά και πολύτιμα δώρα της. Πίνει νερό, κόβει καρπούς, νιώθει τον άνεμο στις φυλλωσιές και απολαμβάνει τα αρώματα από τα άνθη, ενώ γύρω του πετούν σαν πράσινα πουλιά τα όνειρά του. Η φράση «φεύγω με μια ματιά» υποδηλώνει ένα πέταγμα με τη φαντασία προς το μέλλον, προς έναν κόσμο που πλάθει από την αρχή έτσι όπως τον ποθεί η καρδιά του.
Ο χώρος και ο χρόνος : Τοπος των ποιητικών γεγονότων είναι η ελληνική καλοκαιρινή φύση. Χρόνος είναι το παρόν. Όπως δηλώνουν τα ρήματα σε χρόνο ενεστώτα, όλα μοιάζουν να συμβαίνουν στο «τώρα» και ο ποιητής εμφανίζεται να απολαμβάνει ξένοιαστα τη ζωή μέσα σε μια απέραντη ομορφιά. Στην πραγματικότητα όμως όλα αυτά είναι βιώματα του παρελθόντος. Ο ποιητής μεταφέρεται στο παρελθόν μέσω της φαντασίας και το ξαναζεί σαν να είναι παρόν, παραμερίζοντας τη θλιβερή πραγματικότητα του πολέμου και ξαναπλάθοντας με τη φαντασία του τον κόσμο από την αρχή. Η εικονοποιία. Στο ποίημα κυριαρχούν εικόνες από το φυσικό περιβάλλον και τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι περισσότερες είναι οπτικές και κινητικές («δρασκελίζοντας αμπέλια θάλασσες», «σημαδεύοντας με το καμάκι ένα τάμα ψάρι…», «τα πράσινα πουλιά σκίζουν τα όνειρά μου»), αλλά και εικόνες που αναφέρονται και στις άλλες αισθήσεις, όπως στη γεύση («πίνω νερό»), την αφή («κόβω καρπό», «χώνω το χέρι μου στις φυλλωσιές»), την όσφρηση («οι λεμονιές αρδεύουνε τη γύρη»). Υπάρχουν επίσης μεταφορικές εικόνες («πίνοντας ήλιο», «διαβάζοντας τα μάρμαρα» κ.ά.). Οι εικόνες που πλάθονται με τολμηρούς συνδυασμούς λέξεων είναι χαρακτηριστικό του υπερρεαλισμού (πχ. «χώνω το χέρι μου στις φυλλωσιές του ανέμου», «οι λεμονιές αρδεύουνε τη γύρη της καλοκαιριάς»).
Γλώσσα του ποιήματος είναι η απλή δημοτική. Στο λεξιλόγιο κυριαρχούν τα ρήματα, οι μετοχές και τα ουσιαστικά, που δίνουν κίνηση και ζωντάνια. Το ύφος είναι απλό και ζωηρό.
Εκφραστικά μέσα, εκτός από τις εικόνες, είναι μεταφορές και μεταφορικές εκφράσεις («πίνοντας ήλιο», «διαβάζοντας τα μάρμαρα»», «ένα τάμα ψάρι που γλιστρά», «οι λεμονιές αρδεύουνε τη γύρη», «τα πράσινα πουλιά σκίζουν τα όνειρά μου»), προσωποποιήσεις («ο ψαλμός του ήλιου αποστηθίζει», «τη ζωντανή στεριά που ο πόθος χαίρεται ν’ ανοίγει») κ.ά.
Στιχουργική. Το ποίημα είναι γραμμένο σε ελεύθερο στίχο, χωρίς συγκεκριμένο μέτρο και αριθμό συλλαβών σε κάθε στίχο και χωρίς ομοιοκαταληξία.
Ιδέες – συναισθήματα Το ποίημα είναι αντιπροσωπευτικό των αντιλήψεων του ποιητή για τη ζωή και την τέχνη του. Σύμφωνα με τον Ελύτη, η αρμονική σχέση ανθρώπου και φύσης είναι πηγή χαράς, αισιοδοξίας και δημιουργίας. Κοντά στη φύση ο άνθρωπος αποκτά αυθεντικές εμπειρίες, γιατί μαθαίνει πράγματα που ανταποκρίνονται στους πόθους και τις επιθυμίες του. Ως προς την τέχνη, διακρίνεται στο ποίημα ο ρόλος που δίνει ο ποιητής στη φαντασία, η οποία μπορεί να ξαναπλάθει τον κόσμο όμορφο, όπως εκείνος τον έχει ονειρευτεί, δείχνοντας έτσι ότι η ποίηση έχει τη δύναμη να μεταμορφώνει τον κόσμο.
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου
1. Σε ποια σημεία του ποιήματος διακρίνεται η σχέση του ποιητή με τη φύση; Πώς βιώνει τη σχέση αυτή ο ποιητής;
Η σχέση του ποιητή με τη φύση είναι φανερή σε όλο το ποίημα. Απολαμβάνει την άμεση επαφή με αυτήν «πίνοντας» ήλιο, «διαβάζοντας» τα αρχαία μάρμαρα, «δρασκελίζοντας» αμπέλια, προσπαθώντας να καμακώσει ψάρια (στίχοι 1-5). Η συνεχής αυτή ενεργητικότητα τον οδηγεί να εμβαθύνει στην αξία της φύσης ανακαλύπτοντας την ουσία της, ότι δηλαδή αποτελεί πηγή ζωής και ερωτικής πληρότητας (στ. 6-8). Μέσα από μικρές χαρές και απολαύσεις (στ. 9-11) ο ποιητής βιώνει μια σχεδόν σωματική σχέση με τη φύση, στην οποία πρωταγωνιστούν οι αισθήσεις. Όλα αποκτούν υλική υπόσταση και ο ποιητής έχει την εντύπωση ότι μπορεί να τα αγγίζει, να τα αισθάνεται, να τα απολαμβάνει, να νιώθει πως είναι ζωντανά. Η επικοινωνία αυτή επιδρά θετικά και στην ψυχή του, τον γεμίζει χαρά, αισιοδοξία και δημιουργική διάθεση μέσα σε έναν κόσμο ξαναγεννημένο στα μέτρα των πόθων του (στ. 12-15).
2. Καταγράψτε με τη σειρά τις ενέργειες που κάνει ο ποιητής. Γιατί στο τέλος εμφανίζεται να «φεύγει»; Σε ποια κατεύθυνση υποτίθεται ότι κινείται;
Ο ποιητής απολαμβάνει αχόρταγα τον ήλιο, συνειδητοποιεί τη σημασία των αρχαίων μαρμάρων, που αφθονούν στο ελληνικό τοπίο, τρέχει μέσα στους απέραντους αμπελώνες, σημαδεύει με το καμάκι του ψάρια και τελικά βρίσκει τα φύλλα που «αποστηθίζει» ο ήλιος και τη «ζωντανή στεριά» που προκαλεί τον πόθο. Ανακαλύπτει, δηλαδή, τη βαθύτερη σχέση του με τη φύση. Στη συνέχεια απολαμβάνει τα δώρα που αυτή του προσφέρει πίνοντας νερό, κόβοντας καρπούς, νιώθοντας το φύσημα του ανέμου μέσα στις φυλλωσιές, μυρίζοντας τα αρώματα της λεμονιάς και κάνοντας χαρούμενα όνειρα. Έτσι, με τα μάτια της φαντασίας, μεταφέρεται σε έναν κόσμο που ανταποκρίνεται στα όνειρα και τις επιθυμίες του. Αυτό ακριβώς δηλώνει το «φεύγω», μια νοερή μεταφορά του ποιητή προς το μέλλον, σε έναν κόσμο όμορφο, που τον έχει πλάσει από την αρχή όπως τον ποθεί η καρδιά του. Έτσι, με το όνειρο και τη φαντασία, ο ποιητής εξαφανίζει την απόσταση ανάμεσα στους πόθους του και στην πραγματοποίησή τους.
3. Η συγγραφέας Λιλή Ζωγράφου χαρακτήρισε τον ποιητή Ελύτη «ηλιοπότη» (η λέξη προέρχεται από το έργο του ποιητή Το Άξιον Εστί ). Ποια ειδική σημασία έχει το ρήμα «πίνω» τις δύο φορές που το συναντάμε στο ποίημα;
Ο Ελύτης χαρακτηρίστηκε «ηλιοπότης» εξαιτίας της λατρείας του για το ηλιακό φως και της κεντρικής θέσης που αυτό κατέχει στην ποίησή του, όπου παίρνει διαστάσεις ηθικές και πνευματικές (ο ήλιος ως σύμβολο της φυσικής τάξης, της δικαιοσύνης, του πολιτισμού). Στον στίχο 1, το ρήμα «πίνω» («πίνοντας ήλιο κορινθιακό») έχει μεταφορική σημασία: απολαμβάνω αχόρταγα τη ζωογόνα επίδραση του ήλιου στο σώμα, αλλά και στην ψυχή (χαρά, πληρότητα) και στο πνεύμα (συνειδητοποίηση του νοήματος της ζωής). Στον στίχο 9 («πίνω νερό»), το «πίνω» έχει κυριολεκτική σημασία: ικανοποιώ τη δίψα μου.
