Γ4 - ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ-

 

Οξύμωρο. Συνδέονται δύο έννοιες που φαινομενικά αποκλείουν η μία την άλλη (είναι αντιφατικές μεταξύ τους), ωστόσο στο βάθος εκφράζουν ένα λογικό νόημα.  πχ. Έσβησε η άσβηστη φωτιά!

Πρωθύστερο. Από δύο σχετικές ενέργειες ή έννοιες τοποθετείται στη σειρά του λόγου πρώτη εκείνη που είναι χρονικά και λογικά δεύτερη («ύστερη», κατοπινή).πχ. Ξεντύθη ο νιός, ξεζώθηκε και στο πηγάδι μπήκε

Υπερβατό. Ανάμεσα σε δύο όρους μιας πρότασης, οι οποίοι έχουν μεταξύ τους στενή λογική και συντακτική σχέση και θα έπρεπε να βρίσκονται ο ένας δίπλα στον άλλο, παρεμβάλλεται μια λέξη ή φράση και τους αποχωρίζει πχ. ξαναθυμούνται / διαβαίνοντας λιβάδια από ασφοδίλι, / πόνους παλιούς 

Μετωνυμία. Οι λέξεις δε χρησιμοποιούνται με την αρχική τους σημασία, αλλά με διαφορετική, που έχει βέβαια κάποια σχέση με την αρχική (βλ. και συνεκδοχή).

α. το όνομα του δημιουργού αντί για τη λέξη που δηλώνει το δημιούργημά του πχ. Διαβάζω Καζαντζάκη (αντί: έργα του Καζαντζάκη)

β. το όνομα του εφευρέτη αντί για τη λέξη που δηλώνει την εφεύρεση πχ. Συνεννοούνται με το Μαρκόνι (αντί: με τον ασύρματο τηλέγραφο, του οποίου εφευρέτης ήταν ο Μαρκόνι)

γ. η λέξη που δηλώνει αυτό που περιέχει κάτι αντί για τη λέξη που δηλώνει το περιεχόμενο και αντίστροφα πχ. Όλο το θέατρο άρχισε να χειροκροτάει (αντί: οι θεατές)

δ. η λέξη που δηλώνει το αφηρημένο αντί για εκείνη που δηλώνει το συγκεκριμένο πχ. Τα νιάτα αγωνίζονται για ένα καλύτερο αύριο (αντί: οι νέοι)

Συνεκδοχή. Οι λέξεις δε χρησιμοποιούνται με την αρχική τους σημασία, αλλά με διαφορετική, που έχει βέβαια κάποια σχέση με την αρχική (βλ. και μετωνυμiα).

Έτσι δηλώνεται

α. το ένα αντί για τα πολλά ομοειδή πχ.

Ο Έλληνας δεν έχει σωστή οδική συμπεριφορά (αντί: οι Έλληνες)

β. το μέρος ενός συνόλου αντί για το σύνολο πχ.

… κάθε κλαδί και κλέφτης (αντί: κάθε δέντρο)

γ. η ύλη αντί για εκείνο που είναι κατασκευασμένο από αυτήν

 πχ.... ένα γυαλί φαρμάκι (αντί: ποτήρι από γυαλί)

δ. το όργανο αντί για την ενέργεια που παράγεται ή γίνεται με αυτό πχ. Σήμερα έχω σίδερο (αντί: σιδέρωμα)

 ε. ένα εικονιζόμενο πρόσωπο, ενώ πρόκειται για την εικόνα του πχ. Είχε κρεμασμένο το Βενιζέλο πάνω από το κρεβάτι του (αντί: την εικόνα του Βενιζέλου)

 Πολλοί δεν κάνουν διάκριση μεταξύ συνεκδοχής και μετωνυμίας αλλά χρησιμοποιούν για όλες τις περιπτώσεις μόνο τον ένα ή μόνο τον άλλο όρο.